زنجیره ارزش صنعت مس از سه مرحله اصلی زیر تشکیل میشود:
- استخراج (Extraction)
- فرآوری (Processing)
- تولید صنعتی (Manufacturing)
هر یک از مراحل بالا دارای فناوریها، تجهیزات و خروجیهای متفاوتی هستند که در نهایت منجر به تولید محصولات نهایی با ارزش افزوده بالا میشود. محصولات اصلی زنجیره ارزش مس در تصویر زیر آورده شدهاند.
محصولات زنجیره ارزش مس در مرحله استخراج
استخراج سنگهای معدنی حاوی مس، با استفاده از روشهای معدنکاری روباز یا زیرزمینی انجام میگیرد:
- در معدنکاری روباز (Open Pit Mining)، عملیات حفاری و بارگیری در سطح زمین انجام میشود.
- در معادن زیرزمینی (Underground Mining)، از شبکه تونلها برای دستیابی به کانسنگ استفاده میگردد.
نوع دیگری از استخراج، انحلال درجا (In situ Leaching) است که در آن با تزریق محلولهای شیمیایی به درون لایههای معدنی، یونهای مس در محل حل شده و سپس از سطح زمین جمعآوری میشوند. این روش، هزینه کمتر و اثر زیستمحیطی پایینتری دارد. محصول اصلی زنجیره ارزش مس در مرحله استخراج، سنگ معدنی است که نیاز به فرآوری دارد.
محصولات زنجیره ارزش مس در مرحله فرآوری
در مرحله دوم، یعنی فرآوری (Processing)، سنگ معدن استخراجشده به دو شیوه اصلی تبدیل به مس قابل استفاده میشود:
- پیرومتالورژیکی (Pyrometallurgical): در روش پیرومتالورژیکی، ابتدا سنگ خرد و آسیاب میشود (Crushing & Grinding) و سپس با فرآیند فلوتاسیون (Froth Flotation) ذرات مس از باطله جدا میگردند. کنسانتره بهدستآمده پس از تغلیظ و خشککردن (Thickening, Filtering, Dewatering) وارد مرحله ذوب و پالایش میشود. در کورههای ذوب (Furnace) ابتدا مات مس (Copper Matte) تولید میشود که پس از تشویه و تبدیل، به مس آندی (Anode Copper) تبدیل شده و در نهایت از طریق تصفیه الکترولیتی (Electrolytic Refining) به مس خالص با درجه خلوص ۹۹٫۹۹ درصد (کاتد مس) میرسد.
- هیدرومتالورژیکی (Hydrometallurgical): در روش هیدرومتالورژیکی، از محلولهای اسیدی برای انحلال مس در تودههای معدنی (Heap, Dump, Vat Leaching) استفاده میشود. محلول غنی از مس جمعآوری و از طریق استخراج با حلال (Solvent Extraction) و سپس الکترووینینگ (Electrowinning)، مس فلزی استخراج میگردد. این روش بهویژه برای سنگهای کمعیار و اکسیدی مناسب است.
محصول اصلی مرحله فرآوری، مادهای با درصد مس بیشتر نسبت به سنگ معدن است.
محصولات زنجیره ارزش مس در مرحله تولید
مرحله نهایی زنجیره ارزش مس، تولید صنعتی (Manufacturing) است. این مرحله شامل ذوب مجدد کاتدهای مس و تبدیل آنها به محصولات نیمهنهایی مانند بیلت، میلگرد، لوله، ورق و فویل میشود که در صنایع برق، ساختمان، حملونقل و تجهیزات الکترونیکی کاربرد گسترده دارند. در واقع، این مرحله همان بخش پاییندستی زنجیره ارزش مس است که بیشترین ارزش افزوده و اشتغال را ایجاد میکند.
ایران یکی از برترین کشورهای تولیدکننده مس در جهان است. اندیشکده پیشران، سیاستنامهها و یادداشتهای تحلیلی متعددی را در رابطه با صنعت مس تدوین کرده است.
