به گزارش مسیر اقتصاد، بررسی روند رشد صنعت آلومینیوم ایران نشان میدهد که با وجود افزایش چشمگیر ظرفیت تولید طی سالهای اخیر، تداوم این رشد به حل مسائل زیرساختی مانند تأمین مواد اولیه و انرژی وابسته است. از این رو توسعه پایدار این صنعت نیازمند سیاستگذاری هوشمندانه در حوزه تنوع منابع، بهرهوری و فناوریهای نوین است.
ایران یکی از نخستین تولیدکنندگان شمش آلومینیوم در منطقه غرب آسیا محسوب میشود. فعالیت صنعتی در این حوزه از سال ۱۳۵۱ با راهاندازی کارخانه آلومینیوم اراک آغاز شد و در ادامه، واحدهای تولیدی آلومینیوم المهدی و هرمزال نیز به ظرفیت تولید کشور افزوده شدند. طی دهههای ۱۳۸۰ و ۱۳۹۰، تولید شمش آلومینیوم عمدتاً بر پایه همین سه کارخانه ادامه یافت که در مجموع دارای ظرفیت اسمی حدود ۴۵۰ هزار تن در سال بودند. در این بازه زمانی، میزان تولید سالانه کشور – به جز در سالهای ۱۳۹۱ و ۱۳۹۸ – معمولاً در محدوده ۳۰۰ تا ۳۵۰ هزار تن قرار داشت.
تحول اساسی در صنعت آلومینیوم ایران با بهرهبرداری از کارخانه آلومینیوم جاجرم (وابسته به شرکت آلومینای ایران) در سال ۱۳۹۸ با ظرفیت ۴۰ هزار تن و راهاندازی فاز نخست مجتمع آلومینیوم جنوب (سالکو، تحت مالکیت ایمیدرو) در سال ۱۳۹۹ با ظرفیت ۳۰۰ هزار تن، رقم خورد. این توسعهها منجر به افزایش قابل توجه ظرفیت اسمی تولید شمش آلومینیوم کشور شد؛ بهطوریکه ظرفیت تولید از ۴۶۷ هزار تن در سال ۱۳۹۸ به ۷۶۷ هزار تن در سال ۱۳۹۹ ارتقا یافت.
وضعیت تولید آلومینیوم در ایران
از سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۸، تولید شمش آلومینیوم در ایران روندی نسبتاً باثبات را تجربه کرده و میانگین تولید سالانه در این دوره حدود ۳۳۰ هزار تن بوده است. این ثبات تا پیش از راهاندازی واحدهای تولیدی جدید ادامه داشت. اما با بهرهبرداری از کارخانههای جدید در سال ۱۳۹۹، میزان تولید با جهشی قابل توجه همراه شد و با رشدی نزدیک به ۱۰۰ درصد نسبت به سال پیش از آن، به ۴۴۷ هزار تن رسید.
در ادامه، طی سه سال اخیر و با افزایش نرخ بهرهبرداری از ظرفیت اسمی از ۵۸ درصد در سال ۱۳۹۹ به ۸۳ درصد در سال ۱۴۰۲ میزان تولید نیز روند صعودی به خود گرفت و در سال ۱۴۰۲ به سطح ۶۳۵ هزار تن رسید. این رشد، نشاندهنده ارتقای بهرهوری و بهکارگیری بهتر ظرفیتهای موجود در صنعت آلومینیوم کشور است.
سهم بازیگران اصلی از ظرفیت اسمی آلومینیوم ایران
نمودار زیر ترکیب سهم شرکتها از ظرفیت اسمی تولید آلومینیوم در ایران را نشان میدهد. بر اساس این نمودار، شرکت آلومینیوم جنوب (سالکو) با ۳۸٪ از ظرفیت اسمی، بزرگترین بازیگر صنعت آلومینیوم کشور به شمار میرود. پس از آن، شرکت آلومینیوم ایران (ایرالکو) با ۲۵٪ و آلومینیوم هرمزگان با ۱۸٪ در رتبههای دوم و سوم قرار دارند.
شرکت آلومینیوم المهدی (هرمزآل) نیز سهم ۱۴٪ دارد، در حالی که آلومینیوم جاجرم تنها ۵٪ از ظرفیت اسمی کشور را به خود اختصاص داده است. این ترکیب نشان میدهد که تولید آلومینیوم ایران بهشدت متمرکز بوده و وابسته به چند شرکت بزرگ است، بهویژه سالکو که در سالهای اخیر با سرمایهگذاریهای جدید، نقش محوری در افزایش ظرفیت اسمی ایفا کرده است. چنین تمرکزی، در عین حال که میتواند بهرهوری و مقیاس اقتصادی را افزایش دهد، از منظر ریسک عملیاتی و وابستگی به چند واحد، نیازمند توجه سیاستگذاران برای تنوعبخشی جغرافیایی و تکنولوژیکی در صنعت آلومینیوم کشور است.
سیاستنامههای پیشران در صنعت آلومینیوم
اندیشکده پیشرفت صنعتی ایران، چندین سیاستنامه را در رابطه با صنعت آلومینیوم ایران تهیه کرده است. برخی از این سیاستنامهها عبارت هستند از:
- بررسی راهکارهای تامین مواد اولیه زنجیره آلومینیوم (دانلود سیاستنامه)
- مقایسه وضعیت آلومینیومسازی در امارات و ایران (دانلود سیاستنامه)
- امکانسنجی راهاندازی واحد تولید شمش آلومینیوم در ایران با هدف صادرات (دانلود سیاستنامه)
برای مشاهده تمام سیاستنامههای پیشران در حوزههای مختلف صنایع معدنی کشور، به صفحه سیاستنامههای اندیشکده پیشرفت صنعتی ایران مراجعه کنید.
